ETYKIETA
w DOJO
Rozdział 1.
1.1 Wyjaśnienia wstępne
Etykieta - kurtuazja - zbiór norm
zachowania, zwyczajów i form towarzyskich (savoir-vivre) obowiązujący w
określonej grupie społecznej lub środowisku (np. etykieta dworska - ceremoniał
dworski, różny na dworach różnych monarchów). Etykieta może być formalnie
ustalona i spisana albo nieformalna, przekazywana ustnie. Etykieta była też
częścią obszerniejszych kodeksów (np. kodeks etyczny, kodeks rycerski, kodeks
bushidō), które poza regułami zachowania określały też obowiązującą członka
danej społeczności postawę moralną, dążenia czy sposób myślenia.
Etykieta wg słownika polskiego
to zbiór min. zasad, informacji o towarze lub osobie:
·
obowiązujący sposób zachowania się w jakimś
środowisku; formy towarzyskie, konwenans;
·
nalepka
na towarze lub opakowaniu z informacjami o nim;
·
tabliczka
z nazwą i opisem eksponatu;
·
ogólna,
powierzchowna opinia o kimś.
Ogólnie rzecz ujmując z różnych
definicji wynika, iż etykieta odnosząca się do osób, to zbiór zasad
postępowania, norm formalnych lub nieformalnych, spisanych lub niespisanych,
które istnieją w danym środowisku,
grupie społecznej itp.
W pracy tej zajmiemy się bardzo wąskim
wycinkiem etykiety panującej w dojo. Zasady postępowania, pobytu, uczestnictwa
w zajęciach tego typu wywodzą się z bardziej rozbudowanych kodeksów rodem z
dalekiego wschodu,
kultury japońskiej i życia Japończyków. Sama etykieta mieszkańców Japonii jest
tak złożona i inna od europejskiej, nawet w obecnych czasach, że osoba będąca
biegłą i znającą kulturę Japonii może popełniać gafy podczas pobytu w tym kraju
lub określonym środowisku tego kraju np. w sferze biznesu. Nie będę opisywać
różnych zawiłości postępowań życia codziennego przeciętnego Japończyka,
przytoczę jeden przykład: gdy gość, który odwiedził dom na kilka dni (może być
bliska rodzina), Japończyka zbyt długo pozostaje u niego w domu, nikt mu nie
zasugeruje słownie tego, że jego wizyta jest zbyt długa, powinien się domyślić
bo pani domu (zazwyczaj) podgrzeje geta.
Jest to sygnał, iż nasza wizyta w tym domu dobiegła końca. Dla nas to trochę
śmieszne, ale cóż tak jak wcześniej wspominam jest to złożoność kultury,
obyczajów przyjętych przez mieszkańców kraju kwitnącej wiśni.
Wracając do naszych polskich warunków
pragnę od razu zaznaczyć, etykieta i nastrój panujący w rodzimych polskich
salach treningowych diametralnie się różni od nastroju panującego w japońskim
dojo. Dla tej pracy posłużę się omówieniem etykiety panującej, obowiązującej
w
mniejszym lub większym stopniu na zajęciach karate-do
tradycyjnego. Ze względów na różnorodność sztuk walki ćwiczonych w naszym
kraju, gdybym chciał uwzględnić i omówić etykiety panujące w poszczególnych
stylach walki praca ta zajęłaby znacznie większy rozmiar.
Ograniczmy zatem się do etykiety
panującej w typowym dojo karate w Polsce, które ma charakter tradycyjny. Należy
tu nadmienić, iż większość szkół czy klubów gdzie ćwiczy się sztuki walki wynajmuje
sale treningowe od szkół, przedszkoli, domów kultury. Bardzo rzadko zdarza
się, iż dana szkoła walki w Polsce
posiada na własność taką salę a jeśli posiada jest to sytuacja bardzo
komfortowa i dla ćwiczących i dla instruktorów prowadzących zajęcia.
1.2 Ubiór
Powszechnie przyjętym
ubiorem w sztuce walki karate jest biały strój treningowy zwany z języka
japońskiego karate-gi (karategi).
Strój ten jest typowo biały i pochodzi swoimi „korzeniami” od tradycyjnych szkół japońskich, chociaż w
dzisiejszych czasach niektóre szkoły głównie w judo i ju-jitsu
pozwalają uczestnikom ćwiczyć w innych kolorach strojów : niebieski i czarny(
obserwacja autora). Kolor biały jest kolorem odnoszącym się do zaangażowania i
pracy w dojo i zwracana jest uwaga na to czy ten strój jest nienagannie czysty
na każdych zajęciach!!!
Sam strój w karate składa się z bluzy typu kimono,
wiązanej 4 trokami, spodni hakama,
które mają wszyty obszerny klin pomiędzy nogawki umożliwiające wykonywanie obszernych
technik nożnych oraz pasa obi długości około 240-320 cm, tak aby możliwe było
przepasanie się dwukrotne na wysokości pasa poniżej pępka i aby pozostawały
luźne końce około 20 cm po zawiązaniu specjalnego „węzła”. Nadmienię tylko, iż
przyjęte jest inne wiązanie pasa na kimonie dla osoby posiadającej stopień
uczniowski „kyu” i mistrzowski „dan”. Mistrz musi umieć zawiązać pas w taki
sposób aby pomimo podwójnego oplatywania się nim nie powstało skrzyżowanie z
tyłu (na plecach), dozwolone jest to natomiast dla osób będących uczniami.
Materiał z którego wykonana jest karate-gi, to zazwyczaj bawełna lub w
przeważającej części jej skład, ponieważ ten materiał łatwo pochłania pot i po
zastosowaniu środków piorących łatwo utrzymać i przywrócić należytą biel. W
szkołach tradycyjnych na lewej pole kimona znajduje się naszywka z ideogramem –
napisem w języku japońskim z nazwą danej szkoły. W karate sportowym zawodnicy
natomiast mają różne najdziwniejsze emblematy również reklamowe, ale jest to
niedozwolone w szkołach tradycyjnych; nie ubierze się tak żaden karateka
szanujący tradycję i sztukę. Pożądana jest wstrzemięźliwość w oznaczaniu stroju
różnymi niepotrzebnymi naszywkami i emblematami tego typu. Jeśli chodzi o
treningi w innych miejscach niż dojo, to instruktor sam określi strój gdy np.
ćwiczymy na plaży czy też w parku.
Wracając do stroju w dojo to ćwiczymy
na boso oraz pod hakama i kimono płeć męska nie może posiadać innego stroju
typu slipy i koszulki natomiast panie mogą posiadać taki strój. Reasumując sam
strój odzwierciedla surowy nastrój panujący w dojo.
1.3 Miejsce ćwiczeń
Trenujący sztukę karate jak
i inne pokrewne style walki mogą ćwiczyć na każdej powierzchni
bezpiecznej, gdzie nie ma zagrożenia uszkodzenia własnego
ciała. W dawnych czasach termin dojo oznaczał miejsce wydzielone w świątyni
buddyjskiej, przeznaczone do wspólnych praktyk medytacyjnych. Współcześnie
termin ten stosowany jest do nazwy sali w której praktykuje się sztuki walki –
karate, judo, aikido.
Dojo sala zazwyczaj o powierzchni umożliwiającej wspólne treningi 15 - 20 osób.
Powierzchnia równa typu parkiet deska podłogowa, ideałem jest deska podłogowa
na legarach gdzie przypadkowy upadek nie powoduje większych obrażeń, ale
generalnie podłoga drewniana jest najbardziej wskazana. Duże okna zapewniają
dobre dzienne oświetlenie, ideałem są lustra zawieszone na stałe do treningu
kata.
W sali powinna być utrzymana idealna czystość a obok dojo ideałem jest teren
zielony z możliwością współgrania z dojo (możliwość bezpośredniego wyjścia z
dojo i treningu na świeżym powietrzu),najlepszym miernikiem czystości są białe karategi po skończonym
treningu. Ponadto w dojo są zawieszone
różnorakie przyrządy: worki, gruszki, makiwary
– na przyrządach tych możliwy jest trening różnych elementów technicznych.
Głównym miejscem w dojo jest zawieszone na
ścianie kakemono
z wyszytą lub wykaligrafowaną nazwą (herbem) danej szkoły, wszystkie ceremonie
odbywają się w kierunku kakemono. Dojo jest miejscem szczególnym, pełnym powagi,
skupienia i ciężkiej mozolnej pracy nad samym sobą, nad pokonywaniem swoich
słabości i niedoskonałości. W niektórych stylach karate na sali zawsze słychać
dźwięki muzyki. Jest to element bardzo ważny w momencie nauki koncentracji
szczególnie dla początkujących adeptów sztuki walki. Są to utwory wykonywane na
instrumentach muzycznych takich jak np.
cytra, flet. Muzyka oczywiście jest odtwarzana z pyt cd.
Rozdział 2.
2.1 Hierarchia stopni
W karate jak i w innych sztukach walki
rodem z Japonii stosuje się stopnie szkoleniowe kyu i mistrzowskie dan.
Stopniom tym odpowiadają określone kolory pasów. Pasy są odzwierciedleniem
pracy ćwiczących ich zaangażowania oraz ilości przepracowanego czasu. Można je
porównać do klas zdanych w szkole :
szkoła podstawowa – młodsze stopnie uczniowskie, szkoła średnia –
starsze stopnie uczniowskie itd. Generalnie wszystkie stopnie uczniowskie w
Polsce w poszczególnych stylach karate
różnią się ilością danego materiału a jego rozbicie na poszczególne stopnie
zależy od danego stylu. W karate z zależności od stylu wyróżnia się 10 stopni
kyu i 9/10 stopni dan. Zasadniczo podział ten jest bardzo dobry dla osób
dorosłych, ale ze względów, iż w dzisiejszych czasach jest dużo ćwiczących
dzieci, podział ten w niektórych stylach
w hierarchii stopni kyu
rozszerzono do 20 sotni. Ma to na celu lepsze przyswojenie materiału z danego
stopnia (łatwiej dzieciom zapamiętać dany materiał). Dlatego też zawartość
materiału do przestudiowania z 10-1 kyu rozłożono na bardziej przystępny 20-1.
Poniżej dankai;
przedstawiam ten podział z rozszerzona wersją stopni kyu:
0 kyu - pas
czerwony.................................................... seito (uczeń)
20 kyu - pas czerwony z jednym czarnym pagonem......seito
19 kyu - pas czerwony z dwoma czarnymi pagonami.....seito
18 kyu - pas
biały............................................................ seito
17 kyu - pas biały z jednym czarnym pagonem...............seito
16 kyu - pas biały z dwoma czarnymi pagonami...............seito
15 kyu - pas
żółty..........................................................deshi
(czeladnik,starszy uczeń)
14 kyu - pas żółty z jednym czarnym pagonem............deshi
13 kyu - pas żółty z dwoma czarnymi pagonami...........deshi
12 kyu - pas pomarańczowy...........................................deshi
11 kyu - pas pomarańczowy z jednym czarnym pagonem....deshi
10 kyu - pas pomarańczowy z dwoma czarnymi pagonami..deshi
9 kyu - pas
zielony.........................................................gakusei
(student)
8 kyu - pas zielony z
jednym czarnym pagonem...........gakusei
7 kyu - pas zielony z dwoma czarnymi
pagonami......... gakusei
6 kyu - pas
niebieski.......................................................gakusei
5 kyu - pas niebieski z
jednym czarnym pagonem....... gakusei
4 kyu - pas niebieski z
dwoma czarnymi pagonami..... gakusei
3 kyu - pas
brązowy.......................................................sempai (starszy
rangą, asystent mistrza)
2 kyu - pas brązowy z
jednym czarnym pagonem....... sempai
1 kyu - pas brązowy z dwoma czarnymi
pagonami..... sempai
STOPNIE MISTRZOWSKIE
1 dan – pas czarny z
jednym białym pagonem..........sensei (mistrz)
2 dan – pas czarny z dwoma
białymi pagonami........sensei
3 dan – pas czarny z
trzema białymi pagonami.........meijin (zdolny mistrz, )
4 dan – pas biało –
czarny...........................................renshi (wielokrotny mistrz)
5 dan – pas biało –
czarny...........................................kyoshi (wybitny mistrz)
6 dan – pas biało –
czerwony.......................................shihan (wielki mistrz, profesor)
7 dan – pas biało –
czerwony...................................... shihan
8 dan – pas czerwono –
czarny.....................................hanshi (mistrz mistrzów)
9 dan – pas czerwono –
czarny.....................................hanshi
10 dan – pas
czerwony....................................................taishi (największy
mistrz, patriarcha)
oraz tytół Soke[19]
założyciel danej szkoły stylu, zazwyczaj posiadacz stopnia 10 lub 9 dan.
Warto zauważyć, iż
ćwiczący zataczają koło począwszy od najniższego stopnia – pas czerwony i
kończą na najwyższym stopniu pas czerwony, zgodnie z sentencją „wiem że nic nie
wiem”. O samych egzaminach wspomnę tylko tyle, że dzielą się ogólnie na
techniczne i problemowe (teoretyczne) a na stopnie mistrzowskie w wielu stylach
karate trzeba obronić wcześniej przygotowaną rozprawę na określony temat;
odpowiednik pracy magisterskiej w szkołach wyższych.
2.2 Trening a etykieta
We wszystkich stylach karate trening zaczyna się i kończy
określoną ceremonią shiki.
Mistrz (najstarszy stopniem, w tym
momencie również mistrz ceremonii) staje naprzeciw uczniów, którzy są ustawieni
przodem do kakemono w równych rzędach według stopni. Najstarszy stopniem uczeń
stoi z prawej strony w kierunku kakemono czyli po lewej ręce mistrza. Momentem
rozpoczęcia shiki jest przyjęcie przez prowadzącego pozycji na baczność. Pada
wtedy komenda tachi-zen!-
wydana głośno przez najstarszego stopniem ucznia ( może być to również mistrz niższy stopniem lub równorzędny
mistrzowi prowadzącemu).
Po przyjęciu przez wszystkich
tachi-zen, najpierw mistrz a potem uczniowie siadają w za-zen.
Mistrz odwraca się w stronę kakemono w siadzie za-zen i wydaję komendę –
shomen-ni-rei!,
po której następuje ukłon wszyskich uczestników w siadzie za-rei.
Mistrz odwraca się do siedzących i
pada komenda wypowiedziana przez najstarszego ucznia – sensei-ni-rei!,
po której wszyscy uczniowie kłaniają się razem a następnie kłania się mistrz.
Trzeci ukłon poda po komendzie
otagai-ni-rei!wypowiedzianej
przez najstarszego ucznia, po którym kłaniają się tylko uczniowie.
Mistrz przyjmuję pozycję dłoni lewa na
prawej, gdzie lewa dłoń spoczywa i zachodzi palcami na prawej dłoni a kciuki
stykają się opuszkami (tak jakbyśmy trzymali kulę w dłoniach), jest to znak dla
najstarszego ucznia aby wydał komendę mokuso!,
po której następnie wszyscy zamykają oczy w celu medytacji. Medytacja trwa
około 2-3 min. i na komendę yame!,
którą wypowiada mistrz wszyscy kończą ten element ceremonii.
Następnie mistrz wstaje do pozycji
tachi-zen i pada po tym komenda wydana przez najstarszego ucznia – kiritsu,
po której wszyscy wstają, następnie wszycy łącznie z mistrzem przechodzą z
pozycji tacha-zen do pozycji gotowości yoi-dachi
(powinno się to odbywać już bez komendy).
Jeżeli prowadzącym ćwiczenia (trening)
jest osoba posiadająca inny tytuł w karate niż sensei, to w miejsce zwrotu
sensei używa się jego tytułu np. Taishi-ni-rei. Ceremonia końcowa różni się od
ceremonii początkowej tylko kolejnością medytacji; w końcowych shiki medytacja
jest wykonywana przed ukłonami. Po tym następują inne elementy treningu,
począwszy od rozgrzewki, treningu podstawowych technik, nauki techniki walki,
nauki form, treningu ogólnorozwojowego, siłowego i zakończenia ceremonią
-shiki.
Do podstawowych zachowań w karate do
którego przywiązywana jest waga i które mają wpływ na klimat panujący na treningach należą:
-
wszystkie komendy w czasie zajęć wydawane są w
języku japońskim (dla początkujących są one tłumaczone w celu przyswojenia,
przyswojenie komend wydawanych podczas treningu jest elementarnym obowiązkiem
każdego ćwiczącego karate,
-
trenujący na każdym treningu mają za zadanie
zaangażowania się w maksymalny sposób w trening swoją osobą, oraz
nieprzeszkadzanie innym, maksymalny wysiłek
w pracy nad sobą musi przyświecać każdemu trenującemu sztukę karate inaczej
nie będzie efektów jego pracy,
-
dbanie o dobro i bezpieczeństwo współćwiczących
oraz zachowanie czystości osobistej (np.dbanie o krótkie paznokcie u stóp i
dłoni, czyste karategi itp.),
-
niemówienie, zachowanie ciszy bez wyraźnego
pozwolenia prowadzącego zajęcia,
-
stosowania ukłonów w chwili zwracania się do
instruktora, współćwiczących i innych osób uczestniczących w treningu np.
gości,
-
niespóźnianie się na treningi oraz jak
najczęstsze w nich uczestnictwo,
-
ukłon gdy wchodzimy do dojo i wychodzimy z
niego,
-
w momencie gdy się spóźniliśmy na zajęcia nie
możemy się tłumaczyć, jest to źle odbierane, stojąc w wejściu czekamy na
pozwolenie dołączenia do trenujących,
-
uprzejmość wobec ćwiczących jest elementarnym
obowiązkiem trenujących karate,
wszelkiego
typu wyśmiewanie się z innych, używanie wulgarnych słów itp. jest surowo
zakazane i karane nawet przez usunięcie z dojo.
Powyższe
zachowania są wymagane w większym lub mniejszym stopniu, ale powinny być
zachowaniami zaszczepionymi ćwiczącym i są alternatywą do innych dyscyplin i
sztuk walk w dobie komercjalizacji. Podobnie staramy się zachowywać gdy
jesteśmy w obcym dojo, nawet gdy etykieta w nim obowiązująca jest odmienna od
przyjętej w rodzimym dojo, świadczy to o doskonałości danej osoby.
Podsumowanie
W tej
krótkiej rozprawie ciężko przedstawić wszystkie elementy etykiety panującej czy
też obowiązującej w dojo. Nie
przedstawiłem tu innych elementów związanych z przebywaniem w dojo np.
ceremonii picia herbaty, uczestnictwa w zdawaniu egzaminów na stopnie i innych.
W dojo panuje duch wytężonej pracy, skupienia
i pewnego rodzaju radości z możliwości uczestnictwa w treningach. Karate jest
sztuką nieagresji i powinno uczyć poszanowania dla siebie samego i innych a
także dla samego życia.
Artur Marcinkowski
Wymowa:
Słowa japońskie zapisujemy fonetycznie wg
transkrypcji Hepburna (angielskiej). Dlatego w przybliżeniu:
-
sh – wymawiamy jak ś lub sz np. shodan (szodan)
-
ch – wymawiamy jak ć lub cz np. uchi (uci)
-
y – wymawiamy jak j np. yame (jame)
-
j – wymawiamy jak dż lub dź np. judo (dżudo)
-
w – wymawiamy jak u lub ł np. awase (ałase)
-
z – wymawiamy jak dz lub c np. za- zen (dza-
dzen)
[4]
Kodeks bushidō – honorowy niepisany kodeks samurai,
zbiór zasad etycznych japońskich wojowników .